Two recent open access contributions to collective identity
in the Byzantine world – Byzantine Symmeikta vols. 24 & 25:
Theodora PAPADOPOULOU, The Terms Ῥωμαῖος, Ἕλλην, Γραικὸς
in the Byzantine Texts of the first half of the 13th century, Βυζαντινά Σύμμεικτα 24 (2014) 157-176
Abstract
The term collective identity denotes a theoretical pattern
of interpretation of social groups. More specifically, it denotes the awareness
of the members of a group that they are linked together in a complex
environment of common beliefs and values. During the Nicaean period, a distinct
collective identity can be discerned, as it emerges from the scholarly
literature. This identity is delineated by the names Romaios, Hellene, and
Graikos (names already attested in the previous periods), which bear specific
values. The name Romaios signifies political values. The name Hellene refers to
the Greek language, education, and culture, whereas the name Graikos denotes
the Greek-speaking Christians. All three terms present semantic diversity
depending on their context, particularly the term Hellene. Nevertheless, they
compose a unified set with distinct but strong components, each implying and defining
one another, without, however, altering their separate connotations. These are the
elements which constitute the collective identity of the Nicaean scholar and
nobleman.
Ioannis SMARNAKIS, Rethinking
Roman Identity after the Fall (1453): Perceptions of ‘Romanitas’ by Doukas and
Sphrantzes, Βυζαντινά
Σύμμεικτα 25 (2015) 211-234
Abstract (in Greek)
Το άρθρο πραγματεύεται βυζαντινές προσλήψεις της
ρωμαϊκότητας αμέσως μετά το 1453, εστιάζοντας στις ιστορικές αφηγήσεις του
Δούκα και του Σφραντζή. Ο Δούκας προβάλλει συστηματικά μια πολιτική ρωμαϊκή
ταυτότητα που συνδέεται με την Κωνσταντινούπολη και ορίζεται σε αντιπαράθεση
προς μια στερεότυπη εικόνα των Τούρκων, οι οποίοι αποτελούν τον κατεξοχήν
«Άλλο» στην αφήγησή του. Οι απόψεις του είναι παρόμοιες με εκείνες πολλών
ενωτικών διανοούμενων που προωθούσαν μετά το 1453 ένα σταυροφορικό πολιτικό
πρόγραμμα ανάκτησης της Κωνσταντινούπολης και επανίδρυσης του Βυζαντινού
κράτους. Αντίθετα ο Σφραντζής αποφεύγει τις αναφορές στον όρο «Ρωμαίος» και στα
παράγωγά του. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης βιώθηκε από τον ίδιο ως μια
τραυματική κατάσταση, ένα οριακό γεγονός που σηματοδότησε το ιστορικό τέλος του
Ρωμαϊκού κράτους και σημάδεψε την πορεία της δικής του ζωής. Ο Σφραντζής
αντιμετωπίζει τον εαυτό του ως ένα πιστό ορθόδοξο χριστιανό που τιμωρήθηκε από
τον Θεό για τις αμαρτίες του. Οι αντιλήψεις του είναι τυπικά ορθόδοξες, καθώς
ανθενωτικοί διανοούμενοι του 15ου αιώνα συχνά αποστασιοποιούνται από τη ρωμαϊκή
πολιτική κληρονομιά και αποσυνδέουν το μέλλον της κοινότητας των ορθοδόξων από
τις τύχες του Βυζαντινού κράτους.
